Sonja Silva, voormalig TMF-presentatrice en zelf autistisch,
heeft met ergernis gekeken naar het nieuwe televisieprogramma
Een Buitengewoon Gesprek, waarin mensen met autisme
centraal staan. Hoewel het programma bedoeld is om meer inzicht te
geven in de wereld van autisme, vindt Sonja dat het juist een
schadelijk en eenzijdig beeld neerzet. Ze uit haar kritiek in een
opiniestuk in Het Parool, dat ze samen met redacteur
Mirjam Groen schreef.

Een eenzijdige kijk op
autisme
De eerste aflevering van Een Buitengewoon Gesprek trok
direct veel aandacht door de aanwezigheid van cabaretier Youp van
’t Hek als gast. Maar voor Sonja en veel anderen met autisme viel
het programma tegen. “Al bij de eerste beelden zakte de moed ons in
de schoenen,” schrijft Sonja. “Weer die stereotiepe, klassieke
autisten: mensen die ‘anders’ praten, ‘anders’ kijken en vaak ook
verstandelijk beperkt zijn.”
Volgens Sonja heeft het programma een eenzijdige selectie
gemaakt van deelnemers en richt het zich volledig op het stereotype
beeld dat al decennialang bestaat van autisme. “Het lijkt alsof
autisme alleen voorkomt bij mensen die opvallen door hun motoriek
of sociale vaardigheden. Het programma versterkt een beeld dat
autisme alleen te herkennen is aan uiterlijke en gedragsmatige
kenmerken.”

De impact van stereotypen
Voor veel mensen met autisme is het schadelijk om telkens weer
geconfronteerd te worden met deze stereotypen, stelt Sonja. “Er
zijn talloze mensen met autisme aan wie je niets merkt. Zij hebben
geen opvallende gedragingen, maar worstelen vaak op een subtielere
en minder zichtbare manier. Deze groep wordt volledig genegeerd in
het programma.”
Sonja spreekt uit ervaring. Zelf wordt ze vaak niet serieus
genomen vanwege het gebrek aan zichtbare kenmerken van autisme. “Ik
hoor regelmatig: ‘Maar jij ziet er helemaal niet autistisch uit.’
Dat soort opmerkingen doet pijn en ondermijnt de serieuze
uitdagingen waarmee ik dagelijks te maken heb. Dit programma
versterkt die vooroordelen alleen maar.”

Waarom dit schadelijk is
Volgens Sonja gaat de impact van de show verder dan alleen
verkeerde beeldvorming. Het heeft ook directe gevolgen voor de
ondersteuning die mensen met autisme krijgen. “Mensen die niet in
het klassieke autismeplaatje passen, stuiten vaak op ongeloof en
krijgen daardoor niet de hulp die ze nodig hebben. Hulpverleners
nemen hen niet serieus omdat ze niet ‘autistisch genoeg’
lijken.”
Door alleen de klassieke kenmerken van autisme te laten zien,
zet het programma mensen zoals Sonja buitenspel. “Het bevestigt het
idee dat autisme altijd zichtbaar moet zijn, terwijl dat helemaal
niet zo is. Autisme is een spectrum, en juist die diversiteit
ontbreekt volledig in Een Buitengewoon Gesprek.”

Gemiste kans
Sonja noemt het programma een gemiste kans om een breder en
realistischer beeld van autisme te laten zien. “We begrijpen dat
het programma minder ‘in het oog springend’ zou worden met mensen
aan wie je niet direct ziet dat ze autistisch zijn. Maar juist die
groep verdient een stem. Dit programma had een enorm verschil
kunnen maken in hoe autisme wordt begrepen en geaccepteerd.”
Volgens Sonja smolt Youp van ’t Hek voor de deelnemers en
waarschijnlijk de kijkers ook. “Maar dat zijn precies de deelnemers
die we al kennen uit films en series. Mensen die aandoenlijk en
‘heerlijk gek’ overkomen. Waar zijn de mensen die dagelijks
overprikkeld raken op hun werk of sociale verplichtingen vermijden
omdat ze het simpelweg niet aankunnen? Waar zijn de autistische
vrouwen, die vaak te horen krijgen dat ze zich maar moeten
aanpassen?”

Constructieve kritiek
Sonja roept de makers van het programma op om meer diversiteit
in toekomstige afleveringen te brengen. “Het programma kan zoveel
meer betekenen als het de volledige breedte van het
autisme-spectrum toont. Laat zien dat autisme net zo divers is als
de mensen die ermee leven. Dat helpt niet alleen de beeldvorming,
maar ook de acceptatie en begrip in de maatschappij.”
Ze benadrukt dat de oplossing niet ingewikkeld is. “Er zijn
genoeg mensen met autisme die hun ervaringen willen delen, juist om
het stereotype te doorbreken. Het vraagt alleen om de wil van de
makers om verder te kijken dan de klassieke voorbeelden.”

Een persoonlijke boodschap
Tot slot geeft Sonja aan dat haar kritiek voortkomt uit
persoonlijke ervaring en de wens om een verschil te maken. “Ik wil
niet dat de volgende generatie autistische kinderen opgroeit in een
wereld waarin ze zich onzichtbaar voelen omdat ze niet in het
stereotype plaatje passen. Het is tijd om het gesprek over autisme
open te breken en alle stemmen te laten horen.”
Met haar opiniestuk hoopt Sonja dat Een Buitengewoon
Gesprek in de toekomst een meer inclusieve en genuanceerde
kijk op autisme zal bieden. “Autisme is niet alleen wat je ziet in
dit programma. Het zit in ons allemaal, en dat verdient respect en
erkenning.”