De Nederlandse gevangenissen kampen met een ernstig capaciteitstekort, waardoor staatssecretaris Ingrid Coenradie (PVV) van Justitie overweegt om gedetineerden tot twee weken eerder vrij te laten. Dit plan komt voort uit de aanhoudende krapte in de penitentiaire inrichtingen en wordt momenteel onderzocht als mogelijke maatregel om de druk op het gevangenissysteem te verlichten.

Hoewel het plan nog niet definitief is, lijkt de kans groot dat gedetineerden eerder worden vrijgelaten dan volgens de huidige regeling. De kwestie werd urgenter toen Coenradie in december sprak van een ‘code zwart’ vanwege de overvolle gevangenissen. Om de situatie enigszins te verlichten, werd toen al besloten om gedetineerden drie dagen eerder vrij te laten. De staatssecretaris waarschuwde destijds al dat verdere maatregelen onvermijdelijk zouden zijn als de situatie niet verbeterde.

Politieke verdeeldheid over het plan

De mogelijke vervroegde vrijlating van gevangenen stuit op stevige politieke weerstand. PVV-leider Geert Wilders, die partijgenoot Coenradie zelf voordroeg voor de functie van staatssecretaris, reageerde fel op het plan. Op sociale media liet hij weten: “No way. Hiermee gaat de PVV-fractie nooit akkoord. Stop maar meer mensen op een cel.” Zijn verzet onderstreept de interne verdeeldheid binnen de partij over het omgaan met de gevangenisproblematiek.

Coenradie zelf gaf in december al aan dat ze weinig andere opties ziet dan het nog verder vervroegen van de vrijlating van gedetineerden. Ze benadrukte dat er simpelweg niet genoeg cellen zijn om de groeiende groep veroordeelden op te vangen. Dit standpunt wordt ondersteund door recente cijfers die laten zien dat ruim 4.000 veroordeelden momenteel hun straf ontlopen door een tekort aan gevangeniscellen. Dat is een viervoudige stijging ten opzichte van een jaar geleden.

Impact op slachtoffers en samenleving

Naast de politieke controverse heeft de situatie ook ingrijpende gevolgen voor slachtoffers en hun nabestaanden. Uit cijfers blijkt dat in 1.158 strafzaken het gaat om delicten met directe slachtoffers of nabestaanden. Gezamenlijk moeten deze veroordeelden nog 587 jaar aan gevangenisstraffen uitzitten, verdeeld over 5.627 zaken.

Slachtofferorganisaties en nabestaandenverenigingen maken zich grote zorgen over de impact van vervroegde vrijlating. “Het idee dat daders van ernstige delicten mogelijk eerder vrijkomen zonder hun volledige straf uit te zitten, is een klap in het gezicht van slachtoffers en hun families,” aldus een woordvoerder van een belangenorganisatie voor slachtoffers.

Structurele problemen in het gevangenissysteem

De capaciteitsproblemen in de Nederlandse gevangenissen zijn niet nieuw. De afgelopen jaren is het tekort aan cellen en personeel alleen maar toegenomen, waardoor de druk op het systeem steeds groter wordt. Het probleem is mede ontstaan door een combinatie van bezuinigingen en een onverwachte stijging in het aantal veroordeelden dat daadwerkelijk zijn straf moet uitzitten.

De overheid zoekt naar manieren om de situatie te verbeteren, maar structurele oplossingen blijven voorlopig uit. Er wordt gesproken over uitbreiding van bestaande gevangenissen en de bouw van nieuwe cellencomplexen, maar deze plannen vergen tijd en investeringen. Ondertussen blijft de druk op het gevangenissysteem toenemen, waardoor tijdelijke maatregelen zoals vervroegde vrijlating als noodoplossing worden overwogen.

Alternatieven voor vervroegde vrijlating

Critici van het plan pleiten voor alternatieve oplossingen die minder impact hebben op de veiligheid en het rechtsgevoel van slachtoffers. Enkele voorgestelde maatregelen zijn:

1. Verdubbeling van het aantal gevangenen per cel – Hoewel dit praktisch lijkt, brengt het aanzienlijke risico’s met zich mee op het gebied van veiligheid en welzijn van zowel gevangenen als personeel.
2. Uitbreiding van elektronische detentie – Gedetineerden zouden hun straf deels thuis kunnen uitzitten met een enkelband, waardoor cellen vrijkomen voor zware criminelen.
3. Versnelde bouw van tijdelijke gevangenisfaciliteiten – In andere landen zijn tijdelijke detentiecentra succesvol ingezet om capaciteitstekorten op te vangen.
4. Strengere criteria voor vervroegde vrijlating – In plaats van een algemene regeling zouden alleen minder ernstige misdrijven in aanmerking kunnen komen voor vervroegde vrijlating.

Hoe nu verder?

De komende weken zal staatssecretaris Coenradie de mogelijkheden verder onderzoeken en met verschillende partijen in gesprek gaan om tot een oplossing te komen. Het kabinet staat onder druk om snel met een plan te komen dat zowel recht doet aan de ernst van de situatie in de gevangenissen als aan de belangen van slachtoffers en de samenleving.

Of het plan daadwerkelijk doorgaat, hangt af van de politieke steun die Coenradie weet te krijgen. Voorlopig blijft de vraag hoe Nederland om moet gaan met het groeiende gevangenistekort en of vervroegde vrijlating een onvermijdelijke oplossing is of juist een gevaarlijke noodgreep.

Ondertussen blijven slachtoffers en hun families met onzekerheid achter, terwijl duizenden veroordeelden hun straf nog moeten uitzitten. Wat de uiteindelijke beslissing ook wordt, één ding is duidelijk: het gevangenisprobleem vraagt om een snelle en doordachte aanpak.