Dirigent Jaap van Zweden onder vuur: beschuldigingen van grensoverschrijdend gedrag roepen vragen op

De wereld van klassieke muziek wordt opgeschud door serieuze aantijgingen richting topdirigent Jaap van Zweden. Meerdere musici die met hem samenwerkten, hebben verklaard dat Van Zweden zich schuldig zou hebben gemaakt aan grensoverschrijdend gedrag. De beschuldigingen betreffen onder andere verbaal intimiderend gedrag en een gespannen werksfeer.

Volgens een aantal musici zou Van Zweden zich jarenlang hebben laten gelden op een manier die door sommigen als intimiderend werd ervaren. “Hij schreeuwt naar je alsof je een kind van vier bent,” zegt een betrokkene. “Veel mensen zijn bang om iets verkeerd te doen.”

Grote carrière, grote druk

Jaap van Zweden geldt internationaal als een van de meest succesvolle Nederlandse dirigenten ooit. Hij leidde toporkesten als het New York Philharmonic en was recentelijk nog chef-dirigent bij The Metropolitan Opera in New York. Zijn uitzonderlijke staat van dienst en internationale reputatie maken de situatie des te gevoeliger.

Entertainmentjournalist Jordi Versteegden en Privé-hoofdredacteur Evert Santegoeds spraken in de podcast Strikt Privé over de kwestie. “Als je zo’n hoge boom bent, vang je veel wind,” zegt Santegoeds. “Het is onvoorstelbaar wat hij bereikt heeft, en ook opvallend hoe weinig aandacht dat in Nederland soms krijgt.”

Toch merkt hij op dat groot succes ook zijn keerzijde heeft. “Dan is er altijd wel iemand die zich niet gehoord voelt of zich gekwetst voelt door de manier van werken. Zeker als de lat hoog ligt en de druk intens is.”

Documentaire als katalysator

De beschuldigingen zijn naar buiten gekomen in het kader van een documentaire van het programma Pointer, waarin enkele musici hun ervaringen delen. Hoewel Van Zweden vooralsnog niet publiekelijk heeft gereageerd op de aantijgingen, wordt verwacht dat hij zijn kant van het verhaal binnenkort zal toelichten.

Volgens de makers van de documentaire gaat het om een structureel patroon, waarin harde werkcultuur en persoonlijke omgangsstijl door elkaar lopen. In hoeverre de gedragingen van Van Zweden als grensoverschrijdend kunnen worden gekwalificeerd, is onderwerp van discussie.

De balans tussen prestatie en gedrag

De discussie raakt een bredere maatschappelijke ontwikkeling: hoe gaan we om met hoge druk en machtsverhoudingen binnen prestatiegerichte omgevingen zoals de kunstwereld, media of sport?

“Het is niet de padvinderij,” zegt Santegoeds daarover. “Waar intensieve prestaties worden gevraagd, worden ook scherpe woorden gewisseld. Vroeger werd dat als normaal beschouwd, nu wordt er anders naar gekeken. Tijden veranderen.”

Hij voegt toe: “Als je daarna met elkaar een glas wijn kunt drinken en het achter je laat, zou het goed moeten zijn. Maar als mensen structureel schade ervaren, moet dat uiteraard serieus genomen worden.”

Wordt André Rieu ook genoemd?

Tijdens het gesprek komt ook de naam van violist en orkestleider André Rieu kort voorbij. Tot op heden zijn er geen beschuldigingen richting hem geuit, en zijn naam werd slechts hypothetisch genoemd. “Zou het kunnen? Je weet het gewoon niet meer tegenwoordig,” zegt Versteegden. De opmerking dient vooral als voorbeeld van hoe breed het maatschappelijke debat inmiddels reikt.

De opmerking is niet bedoeld als aantijging, maar toont aan dat in de huidige tijd steeds vaker gekeken wordt naar machtsstructuren in publieke functies, ook als er geen concrete aanleiding is.

Zelfreflectie

Aan het einde van het gesprek wordt ook kort stilgestaan bij het eigen werkklimaat binnen de media. “Ben je zelf bang dat er ooit verhalen naar buiten komen?” vraagt Jordi aan Evert.

“Niet echt,” antwoordt hij. “Maar het is ook bij ons geen wereld van thee en koekjes. We werken onder hoge druk en er wordt veel gevraagd. Vroeger hoorde daar soms een scherpe toon bij. Nu liggen de gevoeligheden anders.”

Santegoeds sluit af met een veelzeggend citaat: “If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen.” Toch benadrukt hij ook dat we alert moeten blijven op situaties waarin grenzen overschreden worden. “Grootheid of niet, iedereen verdient een veilige werkomgeving.”

Hoe nu verder?

Het is nog onduidelijk wat de gevolgen zullen zijn voor Jaap van Zweden. De betrokken omroepen hebben nog geen officiële reactie gegeven op de documentaire of de verklaringen van de musici. Van Zweden zelf heeft nog niet publiekelijk gereageerd. Of dat snel verandert, zal afhangen van de verdere berichtgeving en de maatschappelijke druk.

Wat wel duidelijk is: dit verhaal past in een bredere trend waarin ongewenst gedrag, ook binnen prestigieuze werkomgevingen, steeds minder onbesproken blijft.